Mijn oog viel op het artikel ‘Stiftgedichten: wanneer schrijven letterlijk schrappen wordt’ (Joosen & Apers, 2022) op VRT NWS. Waarom dit artikel me juist opviel, kan ik niet meteen zeggen. Misschien komt dit doordat ik de voorbije weken geïndoctrineerd ben met poëzietermen tijdens de lessen Nederlands 4, of misschien is mijn cultuurgedepriveerde brein wel degelijk aan het ontwaken van een lange winterslaap. Misschien is het een combinatie van de twee. Hoe dan ook, het woord ‘stiftgedicht’ is een term die tijdens de lessen wel eens gevallen is. Hoewel ik in grote lijnen wel begreep wat zo’n stiftgedicht inhoudt, wou ik meer te weten komen over hoe je zo’n ding maakt en welke richtlijnen er bestaan voor tijdens het stiftdichten.
De stadsstiftdichter
Waarschijnlijk weet nog niet iedereen zich een beeld te vormen van wat een stiftgedicht nu eigenlijk is. Bij stiftdichten vertrek je van een bestaande tekst en schrapt de dichter alle woorden en zinnen weg tot er uiteindelijk een gedicht over blijft. Er wordt gesproken over de geschiedenis van het stiftdichten, want blijkbaar is dit een poëziegenre dat al vanaf de jaren 60 bestaat en wordt uitgeoefend. Sommigen vragen zich zelfs af of het überhaupt wel een poëziegenre is. Maar voornamelijk gaat het artikel over de Vlaamse stiftdichter Dimitri Antonissen. Hij geeft ons meer inzicht in hoe hij te werk gaat tijdens het maken van zo’n gedichten. Ondertussen heeft hij ook zelf al twee stiftdichtbundels uitgebracht.
'Schrap me' van Dimitri Antonissen
(Woest en Ledig, z.d.)
Antonissen: “Ik heb letterlijk geen enkel woord, geen enkele letter in mijn boek zelf geschreven. En toch merk je dat de zaken waar je op uitkomt, dat die heel erg voelen als: dat is wat ik wou zeggen.”
Zelf had ik er nooit over nagedacht op die manier. Iets dat je niet zelf geschreven hebt kan toch onmogelijk persoonlijk zijn? Het enige wat je doet is hier en daar wat schrappen. Maar tijdens het zoeken en schrappen neem je natuurlijk geen afstand van jezelf en je beleving. Bepaalde gedachtes en onderwerpen zullen je automatisch sturen naar bepaalde woorden en zinnen waardoor je unieke gedichten kan creëren. Zo kunnen er uit eenzelfde tekst tientallen gedichten voortvloeien. Antonissen zegt ook dat hij vaak het gevoel heeft dat zijn gedichten helemaal vatten wat hij wou zeggen, maar dat hij hier nooit opgekomen was als hij voor een wit blad was gaan zitten. Ik vind dat dit een erg mooie manier is om aan poëzie te doen. Wanneer je niet weet hoe je moet beginnen aan een gedicht of hoe je je gevoel moet uitdrukken, kan een stiftgedicht een manier zijn om de juiste woorden te vinden.
Schrappen in de school
Stiftdichten wordt ook opgenomen in de lessen Nederlands van middelbare scholen. Zelfs uitgeverijen spelen erop in door het stiftdichten te verwerken in hun lesmethoden. Dera, een docent Nederlandse literatuur, is erg optimistisch over deze evolutie. Zij vindt stiftdichten een didactisch sterke manier van creatief schrijven voor leerlingen die hier minder aanleg voor hebben. Hier sluit ik me ook volledig bij aan. Ik denk dat stiftdichten een hele laagdrempelige vorm van poëzie is waar leerlingen minder snel door afgeschrikt zullen zijn. Je moet namelijk niet van nul beginnen. Je hebt al het materiaal, je moet het enkel zelf tot leven brengen.
Ikzelf heb soms ook het gevoel dat je veel kennis van zaken moet hebben om aan een gedicht te beginnen, maar eigenlijk is dit helemaal niet waar. Iedereen kan het en op eender welke manier. Stiftdichten benadrukt dit en nodigt uit om het zelf te proberen.
Het zorgt er ook voor dat leerlingen verder kijken dan rijmpjes maken. Omdat je vertrekt van een bestaande tekst, zijn er ook limieten in wat je kan creëren. Een gedicht kan rijmen, maar dat hoeft helemaal niet. Dit is volgens mij ook een goede aanzet om in de klas te bespreken wat poëzie juist is en welke vormen het allemaal kan aannemen. Je kan leerlingen hierdoor breder laten kijken naar wat poëzie kan inhouden en het leukste is dat ze dit al doende kunnen ondervinden. Eén ding staat alleszins vast. Als ik binnenkort een les over poëzie moet geven, zal ik de leerlingen enthousiast maken om hun grootste stiftdichttalent naar boven te halen.
Literatuurlijst
Joosen, G., & Apers, B. (30 januari 2022). “Stiftdichten”: wanner schrijven letterlijk schrappen wordt. Geraadpleegd op 15 april 2022, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/01/26/_stiftgedichten_-wanneer-schrijven-letterlijk-schrappen-wordt/
Woest en Ledig. (z.d.). Schrap me van Dimitri Antonissen. Woest en Ledig. Geraadpleegd op 15 april 2022, van https://www.woestenledig.com/woestenledig/2010/04/over-schrap-me-van-dimitri-antonissen.html
Hey Sara
Wat een originele manier om te dichten! Zelf had ik nog nooit gehoord van de term 'stiftdichten', maar dit is zeker iets dat ik in de klaspraktijk zou kunnen toepassen om wat meer variatie te brengen in de lessen rond poëzie. Zoals je op het einde van je bericht vermeldt geloof ik inderdaad ook dat leerlingen die iets minder getalenteerd zijn in het schrijven van teksten, hier plezier en voldoening uit kunnen halen!
Ik neem het zeker mee naar de klaspraktijk, bedankt voor dit boeiende blogbericht!
Wout
Dag Sara,
Jouw blogbericht inspireert me om zelf ook aan de slag te gaan met het stiftdichten. Ik sluit me trouwens helemaal aan bij jouw mening over het gebruiken van stiftgedichten in de klas. Wanneer ik vroeger de opdracht kreeg om zelf een gedicht te schrijven , panikeerde ik een beetje. Ik ben van nature uit geen creatief persoon en ik moest plots zomaar een gedicht uit mijn hoed toveren. Een stiftgedicht is een goed alternatief. Op die manier krijgen leerlingen al een eerste aanzet om aan hun gedicht te beginnen. Ik denk ook dat ze hierdoor anders zullen kijken naar poëzie.
Een boeiend artikel!
Groetjes,
Laura
Hey Sara!
Ik had nog nooit van 'stiftdichten' gehoord. Jouw uitleg en de foto die je erbij geplakt hebt, make het voor mij helemaal duidelijk. Ik vind het net als jou iets superleuks om misschien zelf eens te proberen.
Ook ik zal het zeker onthouden voor in de klas.
Groetjes
Joni